{"id":571,"date":"2020-05-21T06:08:04","date_gmt":"2020-05-21T06:08:04","guid":{"rendered":"https:\/\/museumofrefugees-ks.org\/site\/?p=571"},"modified":"2021-08-19T09:08:02","modified_gmt":"2021-08-19T09:08:02","slug":"fjolla-dumani","status":"publish","type":"post","link":"https:\/\/museumofrefugees-ks.org\/fjolla-dumani\/","title":{"rendered":"Fjolla Dumani"},"content":{"rendered":"

[vc_row wrap_container=”yes” section_text_color=”light” text_align=”justify”][vc_column][vc_column_text]<\/p>\n\n

[\/vc_column_text][vc_column_text]Bjeshka Guri (intervistuesja)<\/p>\n

Fjolla Dumani (e intervistuara)<\/p>\n

Akronimet: BG=Bjeshka Guri, FD= Fjolla Dumani<\/p>\n

FD: Jam Fjolla Dumani. Jetoj n\u00eb Prishtin\u00eb. Jam lind\u00eb e jam rrit\u00eb n\u00eb Prishtin\u00eb. Tash punoj si m\u00ebsues\u00eb n\u00eb nj\u00eb shkoll\u00eb nd\u00ebrkomb\u00ebtare. E du pun\u00ebn tem shum\u00eb se punoj me f\u00ebmij\u00eb, f\u00ebmij\u00eb nd\u00ebrkomb\u00ebtar\u00eb dhe t\u00eb Kosov\u00ebs … dhe kam qejf me kontribuu p\u00ebr krejt bot\u00ebn. K\u00ebshtu q\u00eb ndoshta e kam gjet\u00eb profesionin ku kom dasht\u00eb me ndryshu di\u00e7ka p\u00ebr krejt bot\u00ebn.<\/p>\n

BG: A po m\u00eb tregon p\u00ebr kujtimet e tua t\u00eb para p\u00ebr luft\u00ebn n\u00eb Kosov\u00eb?<\/p>\n

FD: Po. Luft\u00ebn un\u00eb e mbaj\u00eb n\u00eb mend sikur demonstratat. Kur kemi dal\u00eb prej shkoll\u00ebs, kemi dal\u00eb n\u00eb demonstrata dhe kemi b\u00ebrtit\u00eb: \u201cU\u00c7K, U\u00c7K…\u201d. Ai \u00ebsht\u00eb kujtimi jem i par\u00eb, q\u00eb e kemi dit\u00eb se di\u00e7ka nuk \u00ebsht\u00eb n\u00eb rregull. Se ma her\u00ebt prind\u00ebrit, normal, nuk \u00ebsht\u00eb se i kan\u00eb qit\u00eb prej pun\u00ebs, por kan\u00eb punu pa pages\u00eb… se mamin e kam pas\u00eb m\u00ebsuese-arsimtare poashtu. Edhe ajo ka punu pa pages\u00eb. Ka shku n\u00ebp\u00ebr fshatra me jap\u00eb m\u00ebsim. Edhepse ka qen\u00eb rrezik, asnj\u00ebhere nuk u nal\u00eb. E mandej, kam shku n\u00eb shkoll\u00ebn \u201cDardania\u201d. \u00c7ka s\u2019m\u00eb ka p\u00eblqy \u00ebsht\u00eb se e kemi pas\u00eb shkoll\u00ebn shum\u00eb t\u00eb madhe, por ma shum\u00eb se gjysma e shkoll\u00ebs ka qen\u00eb p\u00ebr serb\u00eb. Neve na e kan\u00eb lan\u00eb ve\u00e7 nj\u00eb pjes\u00eb t\u00eb vog\u00ebl. Kemi qen\u00eb dikund ndoshta 30-40 nxan\u00ebsa … shum\u00eb shum\u00eb shum\u00eb t\u00eb vog\u00ebl. Jemi ul\u00eb ka kat\u00ebr veta. Kaniher s\u2019kemi pas\u00eb as karrika, po prap\u00eb kemi shku n\u00eb shkoll\u00eb. E kur u nd\u00ebrpre shkolla, qat\u00ebhere kan\u00eb qen\u00eb demonstratat. Mandej u mbyll shkolla, filloi nj\u00ebfar gjendje lufte. T\u00eb gjith\u00eb u p\u00ebrgatitshin. Dol\u00ebm me ble ushqim. Edhe me ni moment, erdh daja me djalin e daj\u00ebs prej Podujev\u00ebs. Edhe ata mbet\u00ebn brenda t\u00eb mshelun n\u00eb Prishtin\u00eb. Nuk mujshin me shku as andej e as k\u00ebndej. Ata erdh\u00ebn me i nxerr do dokumenta. Edhe babi mendojke \u00e7ka me bo, se nji dit\u00eb i kishin ndal\u00eb ata disa polic\u00eb edhe kan\u00eb dasht\u00eb me i maltretu. Po ni serb q\u00eb e kemi pas\u00eb n\u00eb hymje… kemi pas\u00eb kojshi serb q\u00eb kan\u00eb qen\u00eb shum\u00eb t\u00eb sjellsh\u00ebm, q\u00eb kan\u00eb qen\u00eb shum\u00eb t\u00eb dashtun, tamon njer\u00ebzor … p\u00ebr qata thash\u00eb edhe ma her\u00ebt q\u00eb nuk besoj n\u00eb nacionalitet po besoj n\u00eb individ\u00eb. Edhepse i p\u00ebrket qatij nacionaliteti q\u00eb na kemi luftu kund\u00ebr, ata i kan\u00eb ndihmu daj\u00ebn tem edhe djalin e daj\u00ebs, edhe i kan\u00eb shp\u00ebtu qat dit\u00eb. Tani babi, p\u00ebr mos me pas\u00eb mo qasi rrethana, vendos\u00ebm me dal\u00eb ma her\u00ebt, me dal\u00eb prej banes\u00ebs. Na jetojshim n\u00eb Dardani. Edhe dol\u00ebm n\u00eb rrug\u00eb. Jemi nis p\u00ebr Shkup. N\u00eb kerr jemi kan\u00eb 7 veta: un\u00eb, mami, babi, edhe dy vllaz\u00ebn. Un\u00eb i kam pas\u00eb dikund 12 vjet. V\u00ebllau i madh i ka pas 14 vjet, i vogli ka qen\u00eb bebe-shum\u00eb i vog\u00ebl. Edhe t\u2019u shku rrug\u00ebs, kan\u00eb dasht\u00eb me na ndal policia. Pak para se me mb\u00ebrri te vendi ku i nalshin t\u00eb gjitha veturat, na tregun q\u00eb duhet mu kthy mbrapa. Na u kthym mbrapa me hi n\u00eb Prishtin\u00eb, na tregun q\u00eb po maltretojn\u00eb aty e s\u2019po lejojn\u00eb me hi as n\u00eb Prishtin\u00eb. \u00c7ka me bo? Babi tha: \u201chajt po shkojm\u00eb n\u00eb mal\u201d. Edhe u nis\u00ebm prap\u00eb rrug\u00ebs p\u00ebr Shkup. Po e v\u00ebrejm\u00eb ni person na e bojke me dor\u00eb. Ai ish shtri po na e bojke me dor\u00eb. Tash na menojshim a osht shqiptar a serb\u00eb, nuk e dijshim. Edhe babi tha hajt po provojm\u00eb. Kur u afrum, ai ish kan\u00eb shqiptar\u00eb. Ish kan\u00eb kryetar i fshatit… kryetar i LDK-s\u00eb. At\u00ebher\u00eb ka qen\u00eb LDK-ja shum\u00eb e r\u00ebnd\u00ebsishme. Edhe na e hapi der\u00ebn. Far respekti ka pas\u00eb p\u00ebr familjen ton\u00eb. Atij f\u00ebmij\u00ebt i punojshin jasht\u00eb n\u00eb at\u00eb koh\u00eb, edhe ai d.m.th. kish kontribuu p\u00ebr LDK-n\u00eb, p\u00ebr popullin, shum\u00eb njeri i mir\u00eb, shum\u00eb familjen e mir\u00eb. Kemi jetu aty dikund 4-5 dit\u00eb. Edhe nji dit\u00eb, kan\u00eb hi policia… me ushtri, me tenka, na kan\u00eb tmerru. Mor\u00ebn me ari e me pare q\u00eb ju gjejshin femrave. Mu m\u00eb ndajten prej mamit qaty p\u00ebr qaty. Un\u00eb i kisha 12 vjet, k\u00ebshtu q\u00eb reagova, por ni serb aty, edhe pse militant, ai u duke ma i but\u00eb se tjer\u00ebt. K\u00ebshtu q\u00eb ai nuk dojke me shkaktu di\u00e7ka probleme. Dojke ve\u00e7 me kry misionin, me vjedh\u00eb me marr\u00eb \u00e7ka ka, edhe me dal\u00eb. Mir\u00ebpo, me ni moment, i gjet\u00ebn dokumentat e LDK-s\u00eb, edhe shkrujke \u201cKosova Republik\u00eb\u201d n\u00eb qato dokumenta. Fillun me i maltretu djemt\u00eb, mashkujt, \u00e7kado q\u00eb kish, d.m.th. mashkujt. I shtishin n\u00eb dhom\u00eb, i rrehshin, b\u00ebrtitshin…<\/p>\n

BG: A i keni pa ju?<\/p>\n

FD: Jo, se n\u00eb dhom\u00eb i kan\u00eb shti. Un\u00eb s\u2019kam pa kurgjo, ve\u00e7 i kam ni. Me ni moment e mor\u00ebn v\u00ebllaun tem. Babi ka dasht\u00eb me u \u00e7mend. Thojke merrm\u00ebni mu … se babi e ka dit\u00eb serbishten, edhe mami, shum\u00eb mir\u00eb e kan\u00eb dit\u00eb serbishten, e kan\u00eb studiu gjuh\u00ebn serbo-kroate… edhe v\u00ebllau poashtu e ka dit\u00eb serbishten se e ka m\u00ebsu n\u00eb shkoll\u00eb… babi bojke merr\u00ebmni mu, lemani djalin. Ata e mor\u00ebn v\u00ebllaun, mir\u00ebpo v\u00ebllau dike serbisht, edhe ka komuniku me ta. K\u00ebta i kan\u00eb than\u00eb: \u201cPse po ik\u00eb, ku po shkoni ju, pse po ikni prej Prishtin\u00ebs, ju jeni t\u00eb Prishtin\u00ebs? Ka thon\u00eb v\u00ebllau: \u201cPo ikim prej Prishtin\u00ebs se e kemi kazerm\u00ebn af\u00ebr edhe po e bombardon NATO\u201d. Edhe n\u00eb at\u00eb m\u00ebnyr\u00eb ka shp\u00ebtu v\u00ebllau e u largu. Tani ata u \u00e7mend\u00ebn. Fillun me i rreh edhe para neve, b\u00ebrtitshin: \u201cSto je to Kosovska Republika\u201d. A din, p\u00ebr ta ish \u00e7menduni me lexu \u201cRepublika e Kosov\u00ebs\u201d se na ishim autonomi. Edhe na fut\u00ebn me ni dhom\u00eb. Tu na fut\u00eb n\u00eb dhom\u00eb, un\u00eb menojsha q\u00eb qaty kan\u00eb me na vra krejtve. Edhe po na thot\u00eb babi: \u201cP\u00ebrgatituni se po ndodh\u201d. Edhe na u p\u00ebrgatit\u00ebm edhe po presim n\u00eb dhom\u00eb q\u00eb po vijn\u00eb me na vra. Vet\u00ebm me ni moment kemi d\u00ebgju automatin n\u00eb aj\u00ebr, gjujshin me automat. Thejshin xhama, taman me skandalizu. Edhe babi tha: \u201cBini n\u00eb tok\u00eb, q\u00eb mos t\u00eb na rrokin plumat\u201d. Ram\u00eb n\u00eb tok\u00eb, me ni moment i mbyll\u00ebm vesh\u00ebt, u qet\u00ebsu gjith\u00e7ka.<\/p>\n

BG: Sa persona keni qen\u00eb n\u00eb dhom\u00eb?<\/p>\n

FD: Brenda n\u00eb qat dhom\u00eb… se familjen kryesore i qit\u00ebn ata, i mor\u00ebn me veti. Familjen e fshatit i mor\u00ebn me veti. Edhe vet\u00ebm neve t\u00eb Prishtin\u00ebs, edhe normal daj\u00ebn tem edhe djalin e daj\u00ebs, familjen ton\u00eb i ndajt\u00ebn n\u00eb dhom\u00eb. K\u00ebshtu q\u00eb ishim vet\u00ebm 7 veta n\u00eb dhom\u00eb. Na nuk i pam\u00eb m\u00eb familjen tjet\u00ebr. Ata shkun\u00eb bashk\u00eb me tenka. U largun\u00eb policia. U qet\u00ebsu situata. Dol\u00ebm. Kur dol\u00ebm, kerri kish qen\u00eb komplet dritaret e shkat\u00ebrrume. Mor\u00ebm disa llastika, i rregullum\u00eb dritaret. Ata sa e kishin pjek\u00eb buk\u00ebn, tamon para se me hi policia. E kemi marr\u00eb buk\u00ebn me veti se thojshim s\u2019po dihet qa po ndodh\u00eb. Edhe, u nis\u00ebm rrug\u00ebs. I ndreq\u00ebm qashtu dritaret. Menojshim q\u00eb po na ndalin prej momentit n\u00eb moment. Mir\u00eb. Pshtum\u00eb. Tash vendos\u00ebm me shku n\u00eb kufi t\u00eb Tetov\u00ebs. Edhe atje kur shkuam\u00eb, kolona super e gjat\u00eb, me kilometra ka qen\u00eb, e kerreve q\u00eb ishin nis\u00eb me dal\u00eb. Kufinjt\u00eb e mbyllun. Nuk lejojshin me dal\u00eb, po kolona shum\u00eb e gjat\u00eb. Tash njer\u00ebzit kishin nejt\u00eb aty me dit\u00eb t\u00eb tana. Na, m\u00eb kujtohet, q\u00eb kishim ve\u00e7 makarona me veti. Mami na zijke sup\u00eb, sup\u00eb me makarona. Kurr\u00eb s\u2019kisha hanger ma her\u00ebt. E kam provu me hanger gjat\u00eb masluft\u00ebs po s\u2019ma kajke mo.<\/p>\n

BG: E ku i keni p\u00ebrgatit\u00eb?<\/p>\n

00:08:56 – 00:09:51 F: E kemi bo zjarrin jasht\u00eb. I mbledhshim deg\u00ebt n\u00ebp\u00ebr mal\u00eb aty af\u00ebr q\u00eb ka qen\u00eb. E bojshim zjarrin. E kemi pas ni xhezve p\u00ebr me maru \u00e7aj. Kemi pas\u00eb \u00e7aj hibiskusi me veti, filtera. Edhe i kemi ushqy krejt ren, kerret qa jon\u00eb kan para e mas neve. Shum\u00eb ftoft\u00eb ka qen\u00eb. Tep\u00ebr ftoft\u00eb. Njer\u00ebzit kan\u00eb marr\u00eb s\u00ebmundje n\u00eb at\u00eb koh\u00eb se s\u2019ke mujt\u00eb ti me flejt\u00eb… n\u00eb kerr i ka nxan p.sh. pak veta. Na jemi kan\u00eb 7. K\u00ebshtu q\u00eb, t\u00eb shumt\u00ebn e koh\u00ebs daja ka nejt\u00eb jasht\u00eb af\u00ebr zjarrit… edhe mami kaniher, edhe v\u00ebllau kaniher… se ata t\u00eb gjat\u00eb e nuk i nxike t\u00eb gjith\u00eb kerri. E mbaj mend, un\u00eb flejsha midis dy karrikave, t\u2019mamit edhe t\u00eb babit p\u00ebrpara. N\u2019mes qaty gjithmon\u00eb kam flejt\u00eb. E mir\u00eb … mbijetum\u00eb qashtu nja ni jav\u00eb.<\/p>\n

BG: \u00c7far\u00eb situate ka mbret\u00ebru?<\/p>\n

FD: Ka qen\u00eb luft\u00eb. T\u00eb gjith\u00eb kan\u00eb qen\u00eb t\u00eb m\u00ebrzitur, t\u00eb frik\u00ebsum\u00eb, se pritshim \u00e7ka po ndodh\u00eb. Filluem me u… nuk pat\u00ebm mo ushqim. Met\u00ebm pa ushqim. Se nuk lejojshin, shum\u00eb thjesht\u00eb. Edhe na kapi paniku se pa ushqim nuk mundet me mbijetu njeri. Nejt\u00ebm pak pa ushqim, mir\u00ebpo babi edhe daja shkun\u00eb n\u00eb kufi atje n\u2019fillim. Kan\u00eb ec\u00eb me or\u00eb t\u00eb tana deri sa e kan\u00eb mrri kufinin edhe na kan\u00eb tregu qysh e kan\u00eb gjujt\u00eb buk\u00ebn, ushqimin n\u00eb llo\u00e7, se ka qen\u00eb shum\u00eb moti i keq… edhe qashtu e kan\u00eb mbledh njer\u00ebzit. I kan fut\u00eb n\u00eb thes. Kur erdhen me ni thes, na u g\u00ebzum\u00eb, ushqim me hang\u00ebr di\u00e7ka… Mbijetum\u00eb. Edhe tani nuk e di. E hap\u00ebn kufinin, po neve nuk na erdh\u00eb rendi me dal\u00eb jasht\u00eb kufinit edhe u kthym n\u00eb Kosov\u00eb prap\u00eb. Kur mb\u00ebrrim\u00eb n\u00eb Kosov\u00eb, n\u00eb Prishtin\u00eb, krejt nd\u00ebrtesat jan\u00eb kan\u00eb t\u00eb zbrazta komplet, ve\u00e7 na jemi kan\u00eb brenda. N\u00eb krejt lagjen ve\u00e7 ni familje, na jemi kon\u00eb. Filluem me i mbyll\u00eb perdet, roletnet, krejt. Kemi jetu ashtu gjith\u00eb koh\u00ebn, ve\u00e7 tu p\u00ebshp\u00ebrit\u00eb. S\u2019kemi guxu me fol\u00eb normal, se mure e u nd\u00ebgjojshin shum\u00eb. Kemi nd\u00ebgju, kemi dit\u00eb kur ka bombardime. E kemi nd\u00ebgju Kosov\u00ebn e Lir\u00eb se ve\u00e7 ajo na funksionojke kapak. E gjet\u00ebm dyqysh. Edhe fati jon\u00eb \u00ebsht\u00eb se na e kemi pas\u00eb edhe ni shpi n\u00eb Emshir po jo t\u00eb nd\u00ebrtume, ka qen\u00eb vet\u00ebm podrumi i rregullum. E kjo ka qen\u00eb vet\u00ebm me mure, shpia komplet. Edhe vendos\u00ebm me kqyr situaten qysh \u00ebsht\u00eb n\u00eb Emshir. Tash \u00ebsht\u00eb si lugin\u00eb. Nalt rrishin tenkat e serb\u00ebve tuj vezhgu krejt \u00e7ka po ndodh. Posht\u00eb, njer\u00ebzit jetojshin normal. Edhe kishin ardh\u00eb prej Podujev\u00ebs, edhe ata \u00ebsht\u00eb dasht\u00eb me l\u00ebviz\u00eb. Podujeva kan\u00eb hjek\u00eb shum\u00eb se \u00ebsht\u00eb dasht\u00eb me dal\u00eb n\u2019mal. Kan\u00eb p\u00ebrjetu gjith\u00e7ka, edhe kan\u00eb ardh\u00eb n\u00eb Prishtin\u00eb, n\u00eb Emshir. Na filluam me jetu qaty n\u00eb podrum. Flejshim dyqysh n\u00eb kreveta, ose n\u00eb shtroja di\u00e7ka. Filloi babi i maroi do dritare me dru e me llastik, i mbyll\u00ebm, u bo mir\u00eb. Jetojshim t\u00eb qet\u00eb. U dashke me dal\u00eb n\u00eb qytet me ble buk\u00eb te shitoret serbe. Ni moment, e di q\u00eb \u00ebsht\u00eb dasht\u00eb me prit me ble buken. I kam pas\u00eb ve\u00e7 12 vjet… erdh\u00ebn ni grup i serb\u00ebve, ni autobus. Ja nis\u00ebn me b\u00ebrtit\u00eb. Un\u00eb s\u2019e kisha as mamin as babin af\u00ebr, se babi shkoi me ble di\u00e7ka… nuk e di pse u largu ve\u00e7 e di q\u00eb mu mu ka dasht\u00eb me prit\u00eb. Qaty jom tmerru shum\u00eb, po mir\u00eb edhe ajo kaloi. Tani, nj\u00eb dit\u00eb mami edhe babi kan\u00eb dal\u00eb n\u00eb qytet me i ndreq dokumentat. Edhe me ni moment e kan\u00eb pa ni autobus…<\/p>\n

BG: Gjat\u00eb luft\u00ebs?<\/p>\n

FD: Po po, gjithmon\u00eb.<\/p>\n

BG: E qysh ju kan\u00eb dasht\u00eb dokumentat?<\/p>\n

FD: Po se na mendojshim me shku kah Shkupi tani. Se lejojshin me kalu me dokumenta. Nd\u00ebgjum q\u00eb lejun\u00eb. Edhe interesant\u00eb \u00ebsht\u00eb, amo komuna ka funksionu. Serb\u00ebt e kan\u00eb majt\u00eb komun\u00ebn hapun. K\u00ebshtu q\u00eb ata fillun me i ndreq dokumentat, edhe dojshin me ja nreq djalit t\u00eb daj\u00ebs. Ai p\u00ebr qata ka ardh\u00eb n\u00eb Prishtin\u00eb. Edhe qashtu mbeti mo, u blloku, nuk mujke me shku. Daja e ka pas\u00eb grun\u00eb, krejt familjen n\u00eb mal. Nuk e ka dit\u00eb ku jan\u00eb. Me muaj t\u00eb tan\u00eb nuk e ka dit\u00eb \u00e7ka ka ndodh. Gjyshi, gjyshja, krejt jan\u00eb kan\u00eb n\u00eb mal, tuj l\u00ebviz\u00eb prej nj\u00eb vendi n\u00eb vendin tjet\u00ebr, derisa na kemi qen\u00eb n\u00eb Prishtin\u00eb. Edhe ni dit\u00eb e pan\u00eb mami e babi ni autobus q\u00eb po e qojn\u00eb n\u00eb Shkup. Kan\u00eb ardh\u00eb shpejt\u00eb e na kan lajmru. Ve\u00e7 ni \u00e7ant\u00eb t\u00eb vog\u00ebl e kena mar\u00eb me tesha edhe kurgjo tjet\u00ebr hiq, edhe kemi hyp\u00eb n\u00eb autobus. Tu shku rrug\u00ebs na ndal\u00ebn n\u00eb disa vende. Ve\u00e7 me na maltretu pak, me na shti pak tut\u00ebn. Mbrrijt\u00ebm n\u00eb Stankovec. Mrrijt\u00ebm te kufini njiher. N\u00eb qat koh\u00eb Bllaca ish kry. Tash e vrejshim, krejt ka qen\u00eb llo\u00e7, ka qen\u00eb tmerr, v\u00ebrejshim llastika q\u00eb kan\u00eb lan\u00eb njer\u00ebzit, shum\u00eb njer\u00ebz kan\u00eb hjek\u00eb n\u00eb Bllac\u00eb. Edhe n\u00eb qat moment para se me dal\u00eb jasht\u00eb kufini, njer\u00ebzit ve\u00e7 fillun me puth\u00eb tok\u00ebn. Shum\u00eb moment emocional. Kan\u00eb mendu q\u00eb ma kurr\u00eb nuk kan\u00eb me u kthy n\u00eb Kosov\u00eb. Kurr\u00eb nuk i kam pa shqiptar\u00ebt qaq t\u00eb ndijsh\u00ebm sikur at\u00eb dit\u00eb, kur jan\u00eb shtri dhe e puthshin tok\u00ebn sikur me u p\u00ebrsh\u00ebndet\u00eb me Kosov\u00ebn…<\/p>\n

BG: Para se me kalu n\u00eb Bllac\u00eb?<\/p>\n

FD: Para se me kalu jasht\u00eb kufinit. Bllaca ish kry ajo, se ishin qel\u00eb kufijt\u00eb. Edhe nd\u00ebrkoh\u00eb, kish fillu Maqedonia me kriju kampe. Neve na qun\u00eb n\u00eb Stankovec. Stankovec 2 mduket ka qen\u00eb. Edhe na fut\u00ebn me ni tend\u00eb gjigante. Gjigante ka qen\u00eb…<\/p>\n

BG: A munesh me na e p\u00ebrshkru edhe niher t\u00eb lutem momentin kur e kan\u00eb puth tok\u00ebn?<\/p>\n

FD: T\u00eb gjith\u00eb kan\u00eb qajt\u00eb edhe t\u00eb gjith\u00eb kan\u00eb b\u00ebrtit\u00eb, edhe e kan\u00eb puth\u00eb tok\u00ebn: \u201cKosov\u00eb, po t\u00eb l\u00ebm\u00eb. Kosov\u00eb, shpresoj q\u00eb takohemi prap\u00eb\u201d. Ka qen\u00eb shum\u00eb moment emocionues. Edhe un\u00eb kam qen\u00eb vet\u00ebm 12 vje\u00e7 por m\u2019bojke shum\u00eb p\u00ebrshtypje. Krejt kemi qajt\u00eb… krejt \u00e7ka kan\u00eb qen\u00eb aty … grup shum\u00eb i madh i njer\u00ebzve se sapo ishin hap\u00eb kufijt\u00eb. Turma shum\u00eb e madhe, u dashke me u mbajt\u00eb mes veti se kemi mujt\u00eb edhe me humb\u00eb. Qaty, n\u00eb at\u00eb moment, daja me djalin e daj\u00ebs, prej shqet\u00ebsimit t\u00eb madh q\u00eb me shp\u00ebtu, hypen pahiri n\u00eb nj\u00eb tjet\u00ebr autobus. Ata u ndan\u00eb. Mami u tmerru. D.m.th. as nuk e pat bab\u00ebn as nan\u00ebn… motr\u00ebn nuk e di ku e ka pas… as vllaun… vllau tash i shkoi n\u00eb tjet\u00ebr vend. Edhe na d\u00ebrguan n\u00eb Stankovec. N\u00eb nj\u00eb tend\u00eb tep\u00ebr gjigante me shum\u00eb familje. Nuk ke pas\u00eb vend aty shum\u00eb. E ke pas ve\u00e7 sa trupi yt vendin. Qaq ke mujt\u00eb me u shtre n\u00eb tok\u00eb. Ka qen\u00eb ftoft\u00eb. Nuk kan\u00eb qen\u00eb kushtet q\u00eb me than\u00eb \u00ebo\u00eb. Kan\u00eb qen\u00eb qebe edhe llastik p\u00ebrfundi. Kaq kemi pas\u00eb. Nuk kemi pas\u00eb di\u00e7ka ma shum\u00eb. Po prap\u00eb, masi shp\u00ebtum\u00eb, na u duke ku me dit\u00eb \u00e7ka. Tani mandej, e kemi pas\u00eb edhe nj\u00eb familje q\u00eb jemi taku n\u00eb autobus, edhe vendos\u00ebm me e marr\u00eb nj\u00eb tend\u00eb bashk\u00eb. Se i lirojshin, e fillun\u00eb me dal\u00eb njer\u00ebzit jasht\u00eb Maqedonis\u00eb. Fillun\u00eb organizatat me i d\u00ebrgu njer\u00ebzit jasht\u00eb p\u00ebrmes aeroplanave. Edhe e gjet\u00ebm ni tend\u00eb. Tash kur e kujtoj, thom qysh na ka nxan krejtve me ni vend. Tenda qaq e vog\u00ebl ka qen\u00eb. Na femnat, po menoj qikat… un\u00eb e kam pas\u00eb nj\u00eb shoqe tjet\u00ebr, e ka pas\u00eb emrin si un\u00eb, Fjolla… dilshim mbledhshim qa mujshim, shtaga, drunj\u00eb… me e nxe zjermin p\u00ebr me u la… me kusija… i kem pas kusijat. Kishin bo nj\u00ebfar\u00eb si \u00cbC t\u00eb improvizune, si tush-kabina t\u00eb inprovizume. S\u2019ka pas\u00eb kurgjo. U kan\u00eb e drunit, e u dashke me u la me kusi e me sene. Ajo ish k\u00ebnaq\u00ebsi, se ti kishe mund\u00ebsi me bo qata. Tani mandej, nj\u00eb moment q\u00eb un\u00eb nuk e kam p\u00ebrjetu po m\u00eb kan\u00eb tregu, \u00ebsht\u00eb se mami e gjet motr\u00ebn n\u00eb Stankovec, n\u00eb qat vend. Edhe n\u00eb t\u00eb nj\u00ebjtin moment ka ardh\u00eb edhe daja. Kur jan\u00eb taku tre f\u00ebmijt\u00eb bashk\u00eb, ka qen\u00eb … gjith\u00eb m\u2019kan\u00eb than\u00eb q\u00eb ka qen\u00eb \u00e7menduni… kurr\u00eb n\u00eb jet\u00eb nuk i kam pas\u00eb as mamin, as daj\u00ebn, as tezen n\u00eb qat\u00eb gjendje q\u00eb kan\u00eb qen\u00eb ata. Kan\u00eb qen\u00eb t\u00eb humbun, edhe n\u00eb t\u00eb nj\u00ebjt\u00ebn koh\u00eb me emocion q\u00eb u takun\u00eb f\u00ebmijt\u00eb bashk\u00eb. Edhe pse nuk dishin gjo p\u00ebr familjen qa \u00ebsht\u00eb tu ndodh\u00eb: bab\u00ebn e nan\u00ebn q\u00eb i kan\u00eb lan\u00eb n\u00eb Kosov\u00eb. Aty, njifshim njer\u00ebz n\u00eb Stankovec, edhe ni familje, kush\u00ebri t\u00eb mamit, na e l\u00ebshun\u00eb vet\u00ebm neve nj\u00eb tend\u00eb, se ata shkun\u00eb p\u00ebr Spanj\u00eb, n\u2019Malaga. Edhe v\u00ebllau jem, q\u00eb e ka dit\u00eb anglishten shum\u00eb mir\u00eb, filloi me punu vullnetarisht me ni mjek. Na dojshim mos me u kthy n\u00eb Kosov\u00eb. Na dojshim me shku jasht\u00eb n\u00eb qat\u00eb moment, se babi thojke q\u00eb nuk ka stabilitet p\u00ebr momentin n\u00eb Kosov\u00eb. Po dalim jasht\u00eb, edhe mandej kthehemi n\u00eb Kosov\u00eb pas ni kohe. Na prit\u00ebm q\u00eb po na d\u00ebrgojn\u00eb n\u00eb Angli. Fillun njer\u00ebzit me u kthy me hi n\u00eb Kosov\u00eb se trupat veq fillun\u00eb me hi brenda. Kemi nejt\u00eb n\u00eb Stankovec nashta nj\u00eb muaj, nuk e di, a ma shum\u00eb. Edhe nj\u00eb mjek, qaj mjeku, i ka than\u00eb v\u00ebllaut thuj familjes \u00ebsht\u00eb nj\u00eb vend p\u00ebr Spanj\u00eb me aeroplan. Na ve\u00e7 jemi bo gati, edhe pse nuk dojshim shum\u00eb me shku n\u00eb Spanj\u00eb, dojshim n\u00eb Angli. Babi thojke, se un\u00eb s\u2019kam dit\u00eb, un\u00eb f\u00ebmi. Edhe hyp\u00ebm n\u00eb aeroplan… mami \u2013 lot lot lot … nuk mujke me u ndal\u00eb se e la motr\u00ebn tani. Edhe mjeku i tha: \u201c Po t\u00eb premtoj q\u00eb motr\u00ebn ka me ta sjell\u00eb n\u00eb Spanj\u00eb\u201d. Mas ni jave, sa kemi qen\u00eb na n\u00eb Spanj\u00eb, q\u00eb kemi mbrri, e kan\u00eb d\u00ebrgu motr\u00ebn e mamit \u2013 tezen tem n\u00eb Barcelon\u00eb. Na kemi qen\u00eb n\u00eb Madrid. Moment emocional ka qen\u00eb kur kemi mb\u00ebrri n\u00eb Avila, qytez\u00eb af\u00ebr Madridit… Me gazetar\u00eb, me vullnetar\u00eb, krejt kan\u00eb qajt\u00eb p\u00ebr neve. Na kemi qen\u00eb si t\u00eb humbur. Na nuk kemi dit\u00eb emocione. Na u habitsh\u00ebm pse po qajn\u00eb. Se na e kem p\u00ebrjetu, po ishim bo nj\u00ebsoj. M\u00ebsohesh me qat ndjenj\u00ebn e frik\u00ebs, ndjenj\u00ebn e shqt\u00ebsimit. Bohet mo nj\u00ebsoj. Edhe menj\u00ebher\u00eb e di q\u00eb na kan\u00eb qit\u00eb n\u00eb gazeta, n\u00eb faqet e para. Populli spanjoll, edhe psa nashta nuk na kan\u00eb pranu, \u00ebsht\u00eb politik\u00eb, po si popull jan\u00eb shum\u00eb t\u00eb dashtun, jan\u00eb shum\u00eb t\u00eb dhembshum, jan\u00eb shum\u00eb mikprit\u00ebsa. Sa njeri ka punu p\u00ebr neve vull\u00ebnetar\u00eb, nuk di me p\u00ebrshkru. Kemi pas\u00eb grupin e vullnetar\u00ebve p\u00ebr gjith\u00e7ka. Kemi pas\u00eb vullnetar\u00eb q\u00eb kan\u00eb punu n\u00eb kuzhin\u00eb. Kemi pas\u00eb vullnetar\u00eb q\u00eb kan\u00eb qen\u00eb mjek\u00eb. Kan\u00eb qen\u00eb aq t\u00eb organizum, edhe gjith\u00eb k\u00ebt\u00eb e ka bo kisha. Kan\u00eb qen\u00eb shum\u00eb t\u00eb organizum. Na kan\u00eb vaksinu. Na kan\u00eb kontrollu. Kemi pas\u00eb psikolog\u00eb. Kemi pas\u00eb psikiat\u00ebr. Kemi pas\u00eb p\u00ebrkthyes\u00eb. Plot p\u00ebrkthyesa. Kemi pas\u00eb vendin e lojnave. Kemi pas\u00eb edukator\u00eb. Kemi pas\u00eb m\u00ebsues\u00eb t\u00eb gjuh\u00ebs. Po shqiptar\u00ebt prap\u00eb kan\u00eb qen\u00eb t\u00eb l\u00ebndum\u00eb, t\u00eb shqet\u00ebsume, kurgjo nuk i k\u00ebnaqke. Edhe po na thojn\u00eb: \u201c\u00e7ka po doni?\u201d. Kur e mor\u00ebn vesh q\u00eb na e pijm\u00eb \u00e7ajin, na e prun\u00eb \u00e7ajin, e hap\u00ebn nj\u00eb sall\u00eb t\u00eb madhe, e prun\u00eb nj\u00eb TV gjigant p\u00ebr me i pa lajmet \u00e7ka po ndodh\u00eb n\u00eb Kosov\u00eb. Gjithmon\u00eb kur ka qen\u00eb koha e lajmeve, jan\u00eb mbledh\u00eb krejt bashk\u00eb. Kan\u00eb pi \u00e7aj. Kan\u00eb pru cigare. Na kan\u00eb pru edhe cigare. Edhe n\u00eb fund na e kan\u00eb pru hoxh\u00ebn. E kan\u00eb hap\u00eb sall\u00ebn e sporteve edhe e kan\u00eb kthy si n\u00eb xhami. I kan\u00eb pru sexhadet, i kan\u00eb pru mbulesat. \u00c7do gj\u00eb na kan\u00eb pru ve\u00e7 p\u00ebr me na k\u00ebnaq\u00eb neve. M\u00ebnyra se si na kan\u00eb prit\u00eb ata \u00ebsht\u00eb e pap\u00ebrshkrueshme. Nuk ka koment. Un\u00eb kam qen\u00eb f\u00ebmi, po kam qen\u00eb e fascinume. Na kan\u00eb d\u00ebrgu n\u00ebp\u00ebr vende t\u00eb ndryshme, p\u00ebr me i vizitu kush ka dasht\u00eb. N\u00eb fillim nuk na lejshin me dal\u00eb se nuk kishim dokumenta. K\u00ebshtu q\u00eb, spanjoll\u00ebt vishin te grilat. E kemi pas\u00eb krejt me grila rreth e rrotull. Ka qen\u00eb si nj\u00eb nd\u00ebrtes\u00eb p\u00ebr f\u00ebmij\u00ebt e braktisur. Nd\u00ebrtes\u00eb shum\u00eb e madhe. Shum\u00eb dhoma ka pas\u00eb. Me gjith\u00e7ka brenda. D.m.th. me psikolog\u00eb me \u00e7do gj\u00eb ka funksionu n\u00eb qat\u00eb m\u00ebnyr\u00eb. Edhe vishin spanjoll\u00ebt, edhe pse nuk dishim me fol\u00eb anglisht. Nuk dishim me fol\u00eb anglisht me ta, as spanjisht. Veq kqyrshin. \u00c7do dit\u00eb, na kqyrshin, na bishin sene me hanger, na bishin tesha. Ka pas\u00eb njer\u00ebz q\u00eb mandej kur na lejun\u00eb me dal\u00eb shkum\u00eb i mor\u00ebm dokumentat. Na lejun\u00eb me dal\u00eb. Shpeshher\u00eb na nalshin spanjoll\u00ebt me pyet kush jeni, a doni di\u00e7ka, a keni nevoj\u00eb p\u00ebr di\u00e7ka. Gjithmon\u00eb na jepshin sene.<\/p>\n

BG: P\u00ebr Kosov\u00eb a keni nd\u00ebgju?<\/p>\n

FD: P\u00ebr Kosov\u00eb tash po. Mandej, n\u00eb fund u murr vesh q\u00eb kan\u00eb hi trupat. Edhe kur kemi ardh\u00eb, nj\u00ebher\u00eb nuk na kan\u00eb tregu kurgjo hiq t\u00eb familjes t\u00eb mamit. Ve\u00e7 kan\u00eb than\u00eb kemi shp\u00ebtu edhe u kry. Kur kemi ardh\u00eb tani n\u00eb Kosov\u00eb \u2013 se na nuk dojshim me nejt\u00eb n\u00eb Spanj\u00eb \u2013 na dojshim me u kthy n\u00eb Kosov\u00eb, mami e babi e kan\u00eb pas\u00eb pun\u00ebn k\u00ebtu. Edhe dojshin me u kthy n\u00eb Kosov\u00eb af\u00ebr familjes. Kur k\u00ebmi ardh\u00eb k\u00ebtu, kemi nd\u00ebgju histori t\u00eb ndryshme: \u00e7ka kan\u00eb hjek\u00eb, \u00e7ka kan\u00eb pa. P.sh. qika e daj\u00ebs ka pa kufoma, i ka shp\u00ebtu granat\u00ebs. Kush\u00ebrina ka ra n\u00eb granat\u00eb. Ose nj\u00eb kush\u00ebri tjet\u00ebr, q\u00eb kan\u00eb tregu, ja kan\u00eb pre kok\u00ebn. I kan\u00eb l\u00ebviz\u00eb prej vendit n\u00eb vend. Ja kan\u00eb lan\u00eb trupin af\u00ebr kok\u00ebs, sepse ai ka dasht\u00eb me nejt\u00eb brenda n\u00eb Podujev\u00eb. Nuk ka dasht\u00eb me l\u00ebshu vendin. Ata e kan\u00eb masakru. Tjera storie q\u00eb i kan\u00eb tregu \u00ebsht\u00eb se gjithkund kan\u00eb pa njer\u00ebz t\u00eb vram\u00eb, n\u00ebp\u00ebr tok\u00eb. Kan\u00eb jetu n\u00eb traktor. Kan\u00eb jetu n\u00eb ftoft\u00eb. \u00cbsht\u00eb dasht\u00eb gjith\u00eb koh\u00ebn me l\u00ebviz\u00eb. Tregimet e tyne jan\u00eb shum\u00eb t\u00eb dhimbshme.<\/p>\n

BG: E n\u00eb ty personalisht, \u00e7far\u00eb efekti ka lufta? \u00c7far\u00eb efekti e v\u00ebren n\u00eb jet\u00ebn e p\u00ebrditshme tash?<\/p>\n

FD: Un\u00eb gjithmon\u00eb e kujtoj\u00eb luft\u00ebn, pa marr\u00eb parasysh q\u00eb shum\u00eb vite kan\u00eb kalu. Edhe pse kam qen\u00eb f\u00ebmi, un\u00eb mendoj q\u00eb pak kam qen\u00eb ma e traumatizume. Tash, normal, m\u00ebsohesh me at\u00eb ndjenj\u00eb. Sa her\u00eb q\u00eb fillon kjo zhurma q\u00eb l\u00ebshohet alarmi, menj\u00ebher\u00eb m\u00eb shqet\u00ebson jasht\u00ebzakonisht shum\u00eb. Nuk e du at\u00eb zhurm\u00eb se qajo ka qen\u00eb gjendje lufte. Ka tregu gjendjen e luft\u00ebs. Edhe un\u00eb kam qen\u00eb n\u00eb Prishtin\u00eb deri sa e kan\u00eb l\u00ebshu alarmin edhe gjat\u00eb luft\u00ebs. E kur i nd\u00ebgjoj, \u00e7do njeri ka tregime t\u00eb ndryshme. Dikush ka mbet\u00eb n\u00eb Prishtin\u00eb gjat\u00eb gjith\u00eb koh\u00ebs, nuk ka dal\u00eb, nuk e ka l\u00ebshu vendin. Dikush ka dal\u00eb n\u00eb Shqipni, po mendoj, familja e babit ka dal\u00eb n\u00eb Shqipni. Ata kan\u00eb qen\u00eb shum\u00eb ma stabil. D.m.th. kan\u00eb jetu n\u00ebp\u00ebr vende t\u00eb ndryshme t\u00eb Shqipnis\u00eb. Shqiptar\u00ebt i kan\u00eb trajtu shum\u00eb mir\u00eb. \u00c7do gj\u00eb ka shku mir\u00eb. Ka pas\u00eb p\u00ebrjetime t\u00eb randa. Ama kah ana e Podujev\u00ebs kan\u00eb vujt\u00eb ma shum\u00eb. Iu ka ra me shku gjithkah p\u00ebr me shp\u00ebtu. E un\u00eb thom q\u00eb edhe pse jom mundu me kriju shoqni me serb\u00eb, e jam mundu me punu me ta edhe mas luft\u00ebs, gjithmon\u00eb di\u00e7ka m\u00eb ndal\u00eb p\u00ebr me kriju shoqni me ta. Nuk kam besim komplet te serb\u00ebt si nacionalitet. E nashta qekjo \u00ebsht\u00eb trauma q\u00eb e kam prej luft\u00ebs. Derisa v\u00ebllau jem q\u00eb nuk e ka p\u00ebrjetu, nuk e ka at\u00eb ndjenj\u00ebn e nj\u00ebjt\u00eb. Mendoj q\u00eb gjeneratat e tjera q\u00eb kan\u00eb ardh\u00eb, \u00ebsht\u00eb shum\u00eb ma leht\u00eb me tejkalu gjith\u00e7ka p\u00ebr ta. Falemnderit.[\/vc_column_text][\/vc_column][\/vc_row]<\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"

[vc_row wrap_container=”yes” section_text_color=”light” text_align=”justify”][vc_column][vc_column_text] [\/vc_column_text][vc_column_text]Bjeshka Guri (intervistuesja) Fjolla Dumani (e intervistuara) Akronimet: BG=Bjeshka Guri, FD= Fjolla Dumani FD: Jam Fjolla Dumani. Jetoj n\u00eb Prishtin\u00eb. Jam lind\u00eb e jam rrit\u00eb n\u00eb Prishtin\u00eb. Tash punoj si m\u00ebsues\u00eb n\u00eb nj\u00eb shkoll\u00eb nd\u00ebrkomb\u00ebtare. E du pun\u00ebn tem shum\u00eb se punoj me f\u00ebmij\u00eb, f\u00ebmij\u00eb nd\u00ebrkomb\u00ebtar\u00eb dhe t\u00eb Kosov\u00ebs … dhe […]<\/p>\n","protected":false},"author":1,"featured_media":482,"comment_status":"closed","ping_status":"closed","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"footnotes":""},"categories":[22],"tags":[],"_links":{"self":[{"href":"https:\/\/museumofrefugees-ks.org\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/571"}],"collection":[{"href":"https:\/\/museumofrefugees-ks.org\/wp-json\/wp\/v2\/posts"}],"about":[{"href":"https:\/\/museumofrefugees-ks.org\/wp-json\/wp\/v2\/types\/post"}],"author":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/museumofrefugees-ks.org\/wp-json\/wp\/v2\/users\/1"}],"replies":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/museumofrefugees-ks.org\/wp-json\/wp\/v2\/comments?post=571"}],"version-history":[{"count":3,"href":"https:\/\/museumofrefugees-ks.org\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/571\/revisions"}],"predecessor-version":[{"id":1325,"href":"https:\/\/museumofrefugees-ks.org\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/571\/revisions\/1325"}],"wp:featuredmedia":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/museumofrefugees-ks.org\/wp-json\/wp\/v2\/media\/482"}],"wp:attachment":[{"href":"https:\/\/museumofrefugees-ks.org\/wp-json\/wp\/v2\/media?parent=571"}],"wp:term":[{"taxonomy":"category","embeddable":true,"href":"https:\/\/museumofrefugees-ks.org\/wp-json\/wp\/v2\/categories?post=571"},{"taxonomy":"post_tag","embeddable":true,"href":"https:\/\/museumofrefugees-ks.org\/wp-json\/wp\/v2\/tags?post=571"}],"curies":[{"name":"wp","href":"https:\/\/api.w.org\/{rel}","templated":true}]}}